UNGGAH - UNGGUH BASA

Download Report

Transcript UNGGAH - UNGGUH BASA

UNGGAH – UNGGUH
BASA
Pangertosan
Unggah – ungguh yaiku tata pranataning basa
miturut lungguhing tatakrama
1. Basa ngoko’
kaperang dadi 2 yaiku
a.
Ngoko lugu
b.
Ngoko andhap/ ngoko alus
--->Antya Basa
---> Basa antya
2.
Basa Madya
Kaperang dadi 3 yaiku :
a.
Madya ngoko
b.
Madya Krama
c.
Madyantara
3.
Basa Krama
Kaperang dadi 4 yaiku :
a.
Mudha Krama
b.
Kramantara/ krama lugu
c.
Wredha Krama/krama alus
d.
Krama Inggil
e.
Krama Desa
Unggah- ungguh basa Sing bakal dirembug ing
kene mung 4 wae, 1.Ngoko lugu 2.ngoko alus,
3.krama lugu , 4.krama alus
Ngoko
1) Ngoko lugu
Tetembungane ngoko kabeh, ora kacampuran basa
krama. Tembung aku,kowe,lan ater-ater da-,ko-,dilan panambang –ku, -mu, -e, -ake, -ne tetep ora owah
Gunane kanggo :
a. bocah- karo bocah utawa kanca- karo kanca kang
wis kulina
b. Wong tuwa marang anak
c. Ndhuwuran marang ngisoran
d. Bendara marang abdi
e. Guru marang murid
f. Wong ngunandika
Tuladha:: Basa ngoko lugu
 Mbak Maya, aku mbok diwarahi nggarap
etung iki !
 Kelas sing kosong tulung diasta ! ( salah/luput)
 Akhmad Masrur , mengko gawakake laptopku
mrene ya!
 Dhek kapan olehmu bali saka Surabaya ?
 E.. Saupama kelasku sing dadi juara 1 lomba
kebersihan SMP Negeri Kajoran.
 PR TIK apa wis kokgarap mau bengi ?
1. Wujude
Tetembungane ngoko kacampuran basa krama.
Sing di kramakake
1.
2.
3.
4.
.
Tembung kriya
Perangane awak,
Panganggone awak
Wong ka loro utawa wong katelu
Supaya gampang nyinau unggah ungguh
Basa ngoko alus:
Wong ---
ater-ater --- Panambang -- tembung
panuduh
I = Aku
-dak
- ku
iki, iku ,
kae
II = panjenengan/ -dak
- ku
Sesebutan /
panjenengnan / -mu
Peprenahan
pepeprenahan
Sliramu
III = Dheweke
- di
e
Panjenengane
Titikane basa ngoko alus
Tetembungane awujud
ngoko kacampuran
krama inggil kanggo
wong kaloro,wong
katelu kanggo
ngormati
Kang di kramakake yaiku :
•
•
•
•
1.Wong kaloro, wong katelu
2. Perangane awak
3. Panganggone awak
4.Tembung Kriyane ( Kata Kerja)
Perangane awak
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Ngoko
Alis
ati
Awak
Bathuk
Bokong
Brengos
Cangkem
Cengel
Dhadha
krama
alis
manah
badan
bathuk
bokong
brengos
cangkem
cengel
dhadha
krama inggil
imba
penggalih
slira
palarapan
bocong
gumbala,rawis
tutuk
griwa
jaja
• Ngoko
krama
•
•
•
•
•
•
•
•
•
dhengkul
dlamakan
driji
embun – embunan
sirah
epek-epek
geger
gelung
githok
Dhengkul
Dlamakan
Driji
Embun-embunana
Endhas
Epek-epek
Geger
Gelung
Githok(cengel)
krama inggil
jengku
samparan
racikan
pasundhulan
mustaka
tapak asta
pengkeran
ukel
griwa
Panganggone awak
• Ngoko
Anggo
Bantal
Cundhuk
Dandan
Gelung
Gelang
Gelangan
Iket
krama
angge
bantal
cundhuk
dandan
gelung
binggel
binggelan
iket
krama inggil
agem
kajang
sangsangan
busana
ngukel
binggel
binggelan
destar
• Ngoko
krama
krama inggil
Jarit
Jungkat
Kathok
Kacamata
Kalung
Kemul
Klambi
Kelut
Kemben
Sabuk
sinjang
serat
kathok
kacamripat
kalung
kemul
rasukan
kelut
kemben
sabuk
nyamping
pethat
lancing
kaca tingal
sangsangan
singep
ageman
samparan
kesemekan
paningset
Tembung kriya
Ngoko Krama
Ambung
Anak-anak
Mangkat
Buwang
Bebuwang
Carita
Cawis
madya
ambung
anak-anak
kesah
bucal
bebucal
cariyos
cawis
Krama inggil
aras
peputra
tindak
kendhang
bobotan
cariyos
caos
Ngoko
Caturan
Cekel
Cukur
Cundhuk
Cucul
Clathu
Dandan
Deleng
Krama madya
wicanten
nyepeng
cukur
cundhuk
cucul
wicanten
dandan
ningali
Krama inggil
ngendikan
ngasta
paras
sangsangan
lukar
ngendika
busana
mirsani/mriksa
Basane krama kabeh ora kacampuran krama
inggil.
Digunakake kanggo:
1.Murid marang guru
2. Ngisoran marang ndhuwuran
3.Abdi marang bendarane
4. Bocah cilik /enom marang wong tuwa
5. Wong sing durung patekna tepung/ kulina
Mudha Krama
Basa kang luwes kanggo
sadhengah wong sing dijak
guneman di ajeni, awake dhewe
di asorake. Basane wong enom
marang wong tuwa
Supaya gampang nyinau unggah – ungguh
basa kang dikramakake yaiku :
Basa Krama lugu:
Wong
ater-ater
I =aku= kula
dak=kula
II = Kowe – sampeyan ko = panjenengan/
/panjenengan
sampeyan
panambang
ku = kula
mu = panje jenengan
III=Dheweke-piyamdi = dipun
e - ipun
bakipun
Tembung panuduh iki, iku, kae dadi punika
Basa Krama lugu, tembung – tembunge krama kabeh,ora
kacampuran basa krama inggil.
Tuladha basa mudha krama
1. Bapak punika wonten tamu
2. Inggih, temtunipun damel
kejotipun Bapak sekaliyan
Krama alus/ Krama inggil
Tetembungane krama kabeh
kacampuran krama inggil tumrap
wong sing diajak guneman.
Sing dikramakake inggil yaiku :
1. Wong kaloro, katelu
2. Perangane awak
3. Panganggone awak
4. Tembung kriya
Krama alus/ Krama inggil
Ang
Ngoko
ka
Krama
1
siji
setunggal
satu
2
loro
kalih
dua
3
telu
tiga
tiga
4
papat
sekawan
empat
5
lima
gangsal
lima
6
enem
enem
enam
7
pitu
pitu
tujuh
Indonesia
Ang
Ngoko
ka
Krama
8
wolu
wolu
delapan
9
sanga
sanga
sembilan
10
sepuluh
sedasa
sepuluh
11
sewelas
sewelas
sebelas
12
rolas
kalih welas
dua belas
13
telulas
tiga welas
tiga belas
14
patbelas
sekawan welas
empat belas
15
limalas
gangsal welas
lima belas
Indonesia
16
nembelas
nembelas
enam belas
17
pitulas
pitulas
tujuh belas
18
wolulas
wolulas
delapan belas
19
sangalas
sangalas
sembilan belas
20
rongpuluh
kalih dasa
dua puluh
21
selikur
selikur
dua puluh satu
22
rolikur
kalih likur
dua puluh dua
23
telu likur
tiga likur
dua puluh tiga
24
patlikur
sekawan likur
dua puluh empat
25
selawe
selangkung
dua puluh lima
26
nemlikur
nemlikur
dua puluh enam
27
pitu likur
pitu likur
dua puluh tujuh
28
wolu likur
wolu likur
dua puluh delapan
29
sanga likur
sanga likur
dua puluh sembilan
30
telung puluh
tigang dasa
tiga puluh
31
telung puluh siji
tigang dasa
setunggal
tiga puluh satu
32
telung puluh loro tigang dasa kalih
tiga puluh dua
40
patang puluh
sekawan dasa
empat puluh
41
patang puluh siji
sekawan dasa
setunggal
empat puluh satu
42
patang puluh loro sekawan dasa kalih empat puluh dua
50
seket
seket
lima puluh
51
seket siji
seket setunggal
lima puluh satu
52
seket loro
seket kalih
lima puluh dua
60
sewidak
sewidak
enam puluh
61
sewidak siji
sewidak
setunggal
enam puluh satu
62
sewidak loro
sewidak kalih
enam puluh dua
70
pitung puluh
pitung dasa
tujuh puluh
pitung puluh
siji
pitung puluh
loro
pitung dasa
setunggal
tujuh puluh satu
71
72
pitung dasa kalih tujuh puluh dua
80
wolung puluh
wolung dasa
delapan puluh
81
wolung puluh
siji
wolung dasa
setunggal
delapan puluh
satu
82
wolung puluh
loro
wolung dasa kalih delapan puluh dua
90
sangang puluh sangang dasa
sembilan puluh
91
sangang puluh sangang dasa
siji
setunggal
sembilan puluh
satu
92
sangang puluh sangang dasa
loro
kalih
sembilan puluh
dua
100 satus
satus
seratus
101 satus siji
satus setunggal
seratus satu
102 satus loro
satus kalih
seratus dua
200 rong atus
kalih atus
dua ratus
201 rong atus siji
kalih atus
setunggal
dua ratus satu
202 rong atus loro kalih atus kalih
dua ratus dua
300 telung atus
tiga ratus
tigang atus
tigang atus
301 telung atus siji
setunggal
telung atus
302
loro
tiga ratus satu
tigang atus kalih tiga ratus dua
400
patang atus
sekawan atus
empat ratus
401
patang atus siji
sekawan atus
setunggal
empat ratus satu
402
patang atus loro sekawan atus kalih
empat ratus dua
500
limang atus
gangsal atus
lima ratus
501
limang atus siji
gangsal atus
setunggal
lima ratus satu
502
limang atus loro gangsal atus kalih
lima ratus dua
600
nem atus
nem atus
enam ratus
601
nem atus siji
nem atus setunggal enam ratus satu
602
nem atus loro
nem atus kalih
enam ratus dua
700
pitung atus
pitung atus
tujuh ratus
701
pitung atus siji
pitung atus
setunggal
tujuh ratus satu
pitung atus pitung atus
702
loro
kalih
tujuh ratus
dua
800 wolung atus wolung atus
delapan ratus
wolung atus
801
siji
wolung atus
802
loro
sangang
900
atus
wolung atus
setunggal
wolung atus
kalih
delapan ratus
satu
delapan ratus
dua
sangang atus
sembilan ratus
sangang
901
atus siji
sangang atus
setunggal
sembilan ratus
satu
902
sangang atus
loro
sangang atus kalih
sembilan ratus dua
1000 sewu
sewu
seribu
1001 sewu siji
sewu setunggal
seribu satu
1002 sewu loro
sewu kalih
seribu dua
1010 sewu sepuluh
sewu sedasa
seribu sepuluh
1011 sewu sewelas
sewu sewelas
seribu sebelas
1020 sewu rong puluh sewu kalih dasa
seribu dua puluh
1021 sewu selikur
seribu dua puluh
satu
sewu selikur
LATIHAN:
Angka-angka ing ngisor iki tulisen nganggo
basa Ngoko lan Krama.
(Angka-angka di bawah ini tulislah dengan
memakai bahasa Ngoko dan Krama. )
1.29 = . . . . (Ng); …. (Kr); dua puluh sembilan
(Ind).
2.57 = …. (Ng); …. (Kr); lima puluh tujuh (Ind).
3.65 = .… (Ng); …. (Kr); enam puluh lima (Ind).
4.115 = ….(Ng); …. (Kr); seratus lima belas
(Ind).
Kunci latihan:
Angka-angka ing ngisor iki tulisen nganggo
basa Ngoko lan Krama.
(Angka-angka di bawah ini tulislah dengan
memakai bahasa Ngoko dan Krama. )
29 = sanga likur (Ng); sanga likur (Kr); dua
puluh sembilan (Ind).
57 = seket pitu (Ng); seket pitu (Kr); lima puluh
tujuh (Ind).
65 = sewidak lima (Ng); sewidak gangsal (Kr);
enam puluh lima (Ind).
115 = satus limalas (Ng); satus gangsal welas
(Kr); seratus lima belas (Ind).
232 = rong atus telung puluh loro (Ng); kalih atus tigang
dasa kalih (Kr); dua ratus tiga puluh dua (Ind).
•
•
•
•
•
411= patang atus sewelas (Ng); ….(Kr); empat ratus
sebelas (Ind).
601 = nem atus siji (Ng); … (Kr); enam ratus satu (Ind).
809 = wolung atus sanga (Ng); …. (Kr); delapan ratus
sembilan (Ind).
1011 = sewu sewelas (Ng); …. (Kr); seribu sebelas (Ind).
1117 = sewu satus pitulas (Ng); …. (Kr); seribu seratus
tujuh belas
Katrangan : Ng = ngoko, Kr = krama
Kunci wangsulan
232 = rong atus telung puluh loro (Ng); kalih atus tigang
dasa kalih (Kr); dua ratus tiga puluh dua (Ind).
•
•
•
•
•
411= petang atus sewelas (Ng); sekawan atus sewelas
(Kr); empat ratus sebelas (Ind).
601 = nem atus siji (Ng); nem atus setunggal (Kr); enam
ratus satu (Ind).
809 = wolung atus sanga (Ng); wolung atus sanga (Kr);
delapan ratus sembilan (Ind).
1011 = sewu sewelas (Ng); sewu sewelas (Kr); seribu
sebelas (Ind).
1117 = sewu satus pitulas (Ng); sewu satus pitulas (Kr);
seribu seratus tujuh belas
Katrangan : Ng = ngoko, Kr = krama
Semanten Matur
nuwun
Basa Jawa Madya
Basa Jawa Madya kuwi tataran jroning undha-usuk basa
Jawa, sakdhuwuré tataran Basa Jawa Ngoko nanging
sangisoré Basa Jawa Krama. Basa Jawa tataran
Krama Madya iki dipérang dadi lima, yakuwi Madya
Krama, Madyantara, Mudha Krama, Kramantara, lan
Wredha Krama.
• Fasilitas-fasilitas yang ada diatas juga sangat
mendukung pengembangan bahan disesuaikan
dengan tujuan pembelajaran. Permainan penyapu
ranjau (mine sweep) misalnya dapat dipakai untuk
memfasilitasi pembelajaran kosa kata, sistem verba
bahasa Indonesia atau pembelajaran kata depan.
Basa madya krama
Basa Jawa Madya kuwi tataran jroning undha-usuk basa
Jawa, sakdhuwuré tataran Basa Jawa Ngoko nanging
sangisoré Basa Jawa Krama. Basa Jawa tataran
Krama Madya iki dipérang dadi lima, yakuwi Madya
Krama, Madyantara, Mudha Krama, Kramantara, lan
Wredha Krama.
• Basa Madya Ngoko punika tembung-tembungipun
saking basa Madya nanging dipuncampuri sawetawis
tembung saking basa Ngoko ingkang mboten wonten
tembung madyanipun. Basa punika taksih biasa dipun
anggé déning tiyang dhusun utawi tiyangtiyang pagunungan. Ciri-cirinipun:
Ciri-cirinipun basa madya ngoko
• Aku, dados kula
• Kowé, dipunéwahi dados dika
• Ater-ater tak- dipunéwahi dados kula
• Ater-ater ko- dipunéwahi dadi dika
• Ater-ater di- mboten éwah
Tuladha:
A:”Dika niku klebu beja, olehe panen pari mboten enten
sing gabug, samang napake ta?”
• B: "Pundi woh-wohané sing becik-becik niku?"
• A: "Niku napa kirang becik?"
Basa madya ngoko digunakake
• Kanggone Basa Madya Ngoko iku lumrahe :
• Bakul padha bakul
• Priyayi marang sor-sorane
Tuladha :
• Dika niku klebu beja, olehe panen pari mboten enten
sing gabug, samang napake ta?
• Pundi woh-wohané sing becik-becik niku?
• Niku napa kirang becik?
Madya Krama
• Madya Krama iki biasa dianggo déning
wong padésan marang wong liya sing dianggep
luwih tuwa utawa kinurmatan.
Ciri-ciriné antara liya:
• Aku, diowahi dadi kula
• Kowé, diowahi dadi sampéyan, samang
• Ater-ater tak-, diowahi dadi kula
• Ater-ater ko-, diowahi dadi samang, mang
• Panambang -ku, diowahi dadi kula
• Panambang -mu, diowahi dadi sampéyan,
samang
• Panambang -e tetep ora owah
Tuladha Madya Krama
(A migunakaké basa mdya ngoko, B migunakaké basa
madya krama).
• A: "É, Yu nggéndhong lurik, ndika mandheg sedhéla".
• B: "Napa, ajeng tumbas?"
• A: "Wong ngendheg nèk mboten ajeng tuku ajeng
napa?"
• B: "Engga ta mang milih. Dagangan kula saé-saé".
Tuladha Madya Krama
Tuladha: (A migunakaké basa mdya ngoko, B migunakaké
basa madya krama).
• A: "É, Yu nggéndhong lurik, ndika mandheg sedhéla".
• B: "Napa, ajeng tumbas?"
• A: "Wong ngendheg nèk mboten ajeng tuku ajeng
napa?"
• B: "Engga ta mang milih. Dagangan kula saé-saé".
Madyantara
. Basa Jawa Madyantara iki tembung tembungé diwangun
saka basa Madya Krama, ananging tembung-tembung
sing ditujokaké marang wong sing diajak wicara diowahi
dadi krama inggil. Tataran basa Madyantara iki biyèn
dianggo déning priyayi cilik marang garwané, nanging
saiki wis arang banget dianggo.
Ciri-ciriné antara liya:
• Aku, diowahi dadi kula
• Kowé, diowahi dadi sampéyan utawa samang
• Ater-ater tak-, diowahi dadi kula
• Ater-ater ko-, diowahi dadi samang, mang
• Ater-ater di-, tetep ora owah.
Tuladha Madyantara
• Tuladha; (A Ibuné B Kula)
• A: "Wetonku tumbuk umur 33 taun, slametané apa wis
kok pikir?"
• B: "Rak siyos bénjing tanggal 7, wulan Rabingulakir
ngajeng niki ta?"
• A: "Iya".
• B: "Saniki tanggal ping 27, taksih kirang 10 dalu".
• A: "Rak ya wis cedhak".
Madyantara digunakake
• Wong padesan marang wong liya kang dianggep luwih
tuwa utawa kinurmatan
• Padha-padha priyayi sing wis kulina
• Bojone priyayi marang sing lanang (yen durung kulina)
• Priyayi marang sanake tuwa kang luwih asor
Tuladha :
• Sampeyan niku pripun ta mas, seprika-sepriki kok boten enten
sudane
• A migunakaké Basa Madya Ngoko, B migunakaké Basa Madya
Krama.
• A : “É, Yu nggéndhong lurik, ndika mandheg sedhéla”.
B : “Napa, ajeng tumbas?” A : “Wong ngendheg nèk mboten ajeng
tuku ajeng napa?”
B : “Engga ta mang milih. Dagangan kula saé-saé”.
CEKAP SEMANTEN
• Jenang sela wader kalen
sesondheran
• Apuranta yen wonten
lepat kawula