Transcript Uluslararası Ticaret Teorisi Analizleri: Arz ve Talep Modelleri

2. Bölüm
Uluslararası Ticaret
Modelleri ve Analiz Araçları
Arz ve Talep Modelleri
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
1
Konular
• Ekonomik Metodoloji (yöntem)
• Temel Model varsayımları
• Fiyat sınırları (ticaret hadleri) ve teklif eğrileri
• Üretim Olanakları (dönüşüm) Eğrisi
• Bireysel ve Toplumsal kayıtsızlık Eğrileri
• Kapalı ekonomi (otarşi) dengesi
• Ulusal refah göstergeleri
• Ulusal arz ve talep eğrileri
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
2
İçerik
•
•
•
•
•
•
•
•
Uluslararası Göreceli/Nispi Fiyatlar
Talep Farklılıklarına Bağlı Dış Ticaret
Karşılıklı Talep
Arz ve Talep Koşullarında Farklılık
Dış Ticaret Kazançları - Üretim/Tüketim
Marjinal değişim (ikame) oranları
Ekonomide Genel Denge
Açık ve Kapalı Ekonomilerde denge
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
3
Ekonomik Yöntem
• Model - gerçek yaşama uyarlanabilecek
soyut bir örnek
• Geometrik ve cebirsel modeller
• Pozitif analiz – ekonomik davranışlara
ilişkin analizlerin herhangi bir zorlama ya
fa tavsiye olmaksızın yapılması.
• Normatif analiz - Ekonomik analizlerin
ne olması gerektiğine ilişkin değer
yargılarına göre yapılması
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
4
Temel Model
• Genel denge modeli – çıktı (üretim),
tüketim, fiyatlar ve ticaret tüm mallar
için birlikte hareket ederler
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
5
Varsayım 1: Rasyonel davranış
• Ekonomik birimler belirli bir hedefe
dönük davranır
• Tüketiciler faydalarını en yükseğe
çıkarmak ister (sınırlamalara rağmen)
• Firmalar kazançlarını en yükseğe
çıkarmak ister (sınırlamalara rağmen)
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
6
Varsayım 2: İki ülke, iki mal
• İki ülke: ABD (A) ve Türkiye (B)
• İki mal: Soya fasulyesi (S) ve Tekstil
(T)
• Mallar her iki ülkede de nitelik olarak
aynıdır
• Her iki maldan belirli miktarlar her iki
ülkede de tüketilmektedir.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
7
Varsayım 3: para yanılsaması yok
• Para yanılsamasının olmaması ekonomik birimlerin kararlarını fiyat
değişimlerine bağlı olarak yapması
anlamına gelir;
• Nominal fiyat — para ile tanımlanan fiyat
• Karşılaştırmalı (nispi) fiyat — iki mal
arasındaki değişim oranı
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
8
Karşılaştırmalı fiyat kuralı
• Eğer Ps/Pt = k ise,
1 birim S = k birim T (değer olarak)
ya da
1 birim T = 1/k birim S
Olarak ifade edilir
orhan içöz
(değer olarak)
Arz ve Talep Modelleri
9
Analiz aracı: Fiyat çizgisi (sınırı)
• Fiyat sınırı (PL) - belirli bir miktarda para ile
satın alınabilecek iki mal kombinasyonunu
gösterir.
Ps  S  PT  T
• Para (M)
( PS / PT )
• PL’nin eğimi = nispi fiyat
• PL’de kayma - her iki malın fiyatlarında ya da
gelirlerdeki değişimden kaynaklanır
• PL’nin rotasyonu - bir malın fiyatının sabitken
diğerindeki değişmeden kaynaklanır
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
10
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
11
Uluslararası Göreceli (Nispi) Fiyatların Oluşumu
• Ticaret haddi (göreceli fiyatlar): İki ülkeli ve
iki mallı bir modelde, ülkelerin ihraç
mallarının ithal mallarıyla değişim oranıdır.
• David Ricardo’ya göre bir malın yurtiçi
üretim maliyeti, denge ticaret haddinin
sınırını belirler.
• Uluslararası denge fiyatı, belirlenen bu
sınırlar arasında oluşur.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
12
Uluslararası Göreceli Fiyatların Oluşumu - Örnek
İç maliyet oranları:
• Türkiye: 1 buğday = ½ kumaş
ABD : 1 buğday = 2 kumaş
• TR 1 birim buğday ihracatı karşılığı ½ brm
kumaş üretmektedir (1 / 0.5)
• ABD 2 birim kumaş karşılığı 1 birim
buğday üretmektedir (1/2)
• Burda Kaldk
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
13
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
14
• Grafikte Buğday ve Kağıt değişim oranları
yer almaktadır.
• Türkiye 1 birim kağıt için 2 birim buğday
feda etmekte
• ABD ise 1 birim kağıt için 1 birim buğday
üretiminden vazgeçmektedir.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
15
Uluslararası Göreceli Fiyatların Oluşumu
Oranlar;
• Türkiye için ½
• ABD için 1/1'dir.
• Bu oranlar aynı zamanda ülkelerin nispi iç
fiyatlarıdır
• Türkiye göreceli olarak buğday üretiminde,
ABD ise kağıt üretiminde avantaj sahibidir.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
16
• Her iki ülkenin maliyet doğrularının
belirlediği alan kârlı ticaret alanıdır.
•
• Uluslararası nispi fiyatlar bu alanlar
dışında oluşur.
• İç maliyet doğrularının belirlediği kârlı dış
ticaret alanı içinde ticaret hadleri, bir
ülkenin yurtiçi maliyetlerine ne kadar
yaklaşırsa, karşı ülkenin dış ticaret
kazancı o derece artar.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
17
Varsayım 4: Sabit kaynaklar ve teknoloji
• Analiz aracı: Üretim olanakları sınırı
(PPF)
• PPF - Bir ülkenin sabit kaynakları ve
teknolojisi ile üretebileceği
maksimum mal ve hizmet miktarını
gösterir.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
18
PPF’nin özellikleri
• Kaynakların tam kullanımını varsayar
• PPF’in eğimi = toplumsal fırsat
maliyetidir:
T / S
• PPF’in şekli:
• doğrusal PPF - sabit fırsat maliyeti
• içbükey PPF - artan fırsat maliyet
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
19
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
20
Varsayım 5: Her iki ülkede de her iki mal
üretiminde tam rekabet koşulları vardır
• Fiyatlar marjinal maliyetlere eşittir
slope of PPF (T / S) = slope of PL (PS / PT )
• İşçi sendikaları yoktur
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
21
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
22
Varsayım 6: Kaynaklar endüstriler arasında tam
olarak hareketlidir
• Kaynaklar ülke içinde yer
değiştirdikleri her endüstride aynı
geliri elde edebilirler.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
23
Karşılıklı Talep Kanunu
(Reciprocal Demand Law ) J. Stuart Mill
• İki ülkeli modelde, bir ülkenin karşılıklı
talebi, onun kendi malından vereceği bir
birim için, karşı ülkenin malından talep
edeceği miktarlarla ölçülür.
• Yani, bir birim yabancı mal karşılığında
teklif edilen miktar ulusal mal arzına
eşittir.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
24
Karşılıklı Talep Kanunu
• Mill’e göre iki ülkeli modelde eğer
ülkelerden birinin, diğerinin malına
karşı talebinin ne derece şiddetli
olduğu bilinirse, ticarette denge
fiyatları o kadar kolay belirlenebilir.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
25
Teklif Eğrileri ile Analiz (Alfred Marshall)
Teklif eğrisi, dış ticarette ithal malı birer birim
arttırılırken, bunların karşılığında ülkenin kendi
malından önereceği miktarları gösterir.
a) Türkiye’nin kumaş talebi karşısında buğday arzı
b) Almanya’nın buğday talebi karşısında kumaş
teklifi
c)
Denge fiyatı
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
26
Teklif Eğrileri ile Analiz (Alfred Marshall)
• Oluşan nisbi denge fiyatının hangi
ülkeye daha çok kazanç sağladığını
ülkelerin arz şartlarıyla talep dereceleri
belirler
• Bu koşullar teklif eğrilerinde kaymalara
ve ticaret hadlerinin değişmesine yol
açar
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
27
Ülkelerin teklif eğrileri
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
28
Teklif Eğrilerinin yararları
• Ülkelerin arz ve talep koşullarını
gösterir
• Ülkelerin karşılaştırmalı üstünlük
yapılarını gösterir
• Ticaret dengesini sağlayan
uluslararası fiyat oranını gösterir (dış
ticaret hadleri)
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
29
Teklif Eğrilerinin yararları
• Malların uluslararası denge ihracat ve
ithalat oranını gösterir
• Her ülkenin dış ticaretten sağladığı
toplam kazançları gösterir
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
30
Teklif Eğrilerinde Kaymalar ve
Ticaret Hadlerinde Değişme 2
önemli sonuç doğurur;
1. ticaret hadleri
ve
2. ticaret hacmi etkisi
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
31
Almanya. OK1
kadar kumaşı
OB1 kadar
buğdayla
değiştirir.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
32
• Teknolojide verimlilik artışı olduğunda, bu
artış ile teklif eğrisi sağa kayar; 1 birim
buğday için daha fazla kumaş verebilir.
• İç fiyat oranı T1 den T2 ye kayması, denge
dış ticaret haddini etkiler, ticaret hadleri OT2
ye kayar.
• Denge Almanya’nın aleyhine Türkiye’nin
lehinedir. Almanya’nın daha çok kumaş
teklifine Türkiye daha az buğday
vermektedir.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
33
Teklif Eğrilerinde Kaymalar
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
34
Önemsiz Olmanın Önemi (Küçük Ülke Avantajı)
• Ticaret ortaklarından birisi çok
küçük, diğeri çok büyük bir ülke
ise uluslar arası ticaret büyük
ülkenin iç maliyet oranından ya
da ona çok yakın bir fiyattan
yapılabilir.
• Dış ticaret kazançlarının önemli
bir payı küçük ülkeye gider.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
35
(Küçük Ülke Avantajı)
• Karşılaştırmalı üstünlükler;
• ABD motor
• Lüksemburg; Tereyağı
• Lüksemburg’un talebi dünya
fiyatları üzerinde önemli bir etki
yaratmaz
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
36
(Küçük Ülke Avantajı)
• Dünya fiyatları ABD’nin iç maliyet
doğrusuna yakın noktada oluşmaktadır
• Lüksemburg Malını (ABD'deki) yüksek
fiyattan ihraç eder, ve diğer malı o
ülkedeki düşük fiyattan ithal eder ve
dış ticaretten önemli bir kazanç sağlar
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
37
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
38
Analiz aracı: Farksızlık (Kayıtsızlık) eğrileri
• Ekonominin talep yanını gösterir
• Farksızlık (kayıtsızlık) eğrisi –
tüketici için aynı tatmin düzeyini
sağlayan iki malın farklı
bileşimlerini gösteren eğrilerdir
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
39
Kayıtsızlık eğrileri - özellikleri
• Bireye özgüdür ve değişir
• Negatif eğimlidir
• Orjine göre dışbükeydir
• Daha yüksek eğriler yüksek tatmin gösterir
• Eğriler hiçbir zaman kesişmez
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
40
Toplumsal Kayıtsızlık Eğrileri ile Analiz
Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri
Bir tüketicinin kayıtsızlık eğrisi, geometrik olarak, o
tüketiciye aynı faydayı sağlayan çeşitli mal
bileşimlerini gösteren noktaların birleştirilmesinden
elde edilir.
Tüketici S1 noktasında OA kadar X malı, OB kadar Y
malı tüketerek i0 eğrisinin gösterdiği fayda düzeyine
erişmektedir.
S2 noktasında daha az Y malı, daha fazla X malı
tüketir. Tüketici S1 ve S2 mal bileşimlerinden aynı
faydayı elde eder.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
41
Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri
• Tüketici S1
noktasında OA
kadar X malı,
OB kadar Y malı
tüketerek i0
eğrisinin
gösterdiği fayda
düzeyine
erişmektedir.
• S2 noktasında
daha az Y malı,
daha fazla X
malı tüketir.
Tüketici S1 ve
S2 mal
bileşimlerinden
aynı faydayı
elde eder.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
42
Tüketici Fayda Maksimizasyonu
• Tüketiciler gelir ve bütçe
sınırlamaları içinde (fiyat çizgisi)
faydalarını en yükseğe çıkarmaya
çalışır.
• Tüketici dengesi bir farksızlık eğrisi
ile bütçe çizgisinin teğet noktasında
oluşur.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
44
Varsayım 7: toplumsal kayıtsızlık eğrileri
• Toplumsal kayıtsızlık eğrileri (CIC)
toplumun tüketim tercihlerini gösterir
• Problem: group tercihleri sabit ve
sürekli değildir
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
45
Toplumsal Kayıtsızlık Eğrileri
Toplumsal kayıtsızlık eğrileri, o topluma eş tatmin
sağlayan mal bileşimlerini gösterir.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
46
Genel Denge Modeli – kapalı ekonomi için (otarşi)
• Otarşi (Autarchy) – Ülke dış ticaret
öncesinde de kendine yeterlidir
• Sabit fırsat maliyetleri ve artan fırsat
maliyetleri söz konusu olabilir
• Denge - PPF ile CIC’nin birbirine teğet
noktasıdır.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
47
Ekonomide Genel Denge
1. Kapalı Ekonomide Denge
• Dış ticarete kapalı bir ekonomide
üretimin ve tüketimin eşitlendiği
noktada ekonomi dengeye ulaşır.
• Kayıtsızlık eğrilerinin dönüşüm
eğrisine teğet olduğu noktada
ekonomi dengeye varır.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
48
Ekonomide Genel Denge
•
•
•
•
•
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
D: denge noktası
Toplum D
noktasındaki mal
miktarlarını tüketerek
i1 kayıtsızlık eğrisinin
gösterdiği tatmin
düzeyine ulaşır.
Bu nokta
ulaşılabilecek en
yüksek refah
düzeyidir.
M: mevcut üretim
faktörleri ve teknoloji
ile ulaşılamayacak
bir noktadadır
N: noktasında daha
düşük refah düzeyi
sağlanır
49
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
50
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
51
Ulusal refahın ölçümü
• Toplumsal farksızlık eğrileri
• Toplam Ulusal Gelir (GDP)
• Nominal GDP fiyatlardaki ya da
üretimdeki değişiklikler nedeniyle
değişebilir
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
52
Gerçek GDP
• Gerçek GDP’deki artışlar ulusal refah
düzeyindeki artışın göstergesidir.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
53
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
54
Ekonomide Genel Dengenin bir başka göstergesi
• Ulusal arz eğrisi – bir ülkede üretilen
bir malın değişik nispi fiyatlardaki
üretim düzeyini gösterir
• Ulusal talep eğrisi – bir mal için farklı
nispi fiyatlardaki ulusal tüketimin
düzeylerini gösterir.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
55
Otarşi Dengesi
• Denge otarşi fiyatı – ulusal
talep eğrisi ile ulusal arz
eğrisinin kesişmesi ile belirlenir.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
57
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
58
Otarşi fiyatlarında farklılığa bağlı ticaret
• Eğer A ülkesi S nin nispi fiyatı
konusunda daha düşük, T malında da
daha yüksek fiyat otarşisine sahipse,
S’nin üretiminde karşılaştırmalı
üstünlüğe, T nin üretiminde de
karşılaştırmalı dezavantaja sahiptir
• Uluslararası ticaret karşılaştırmalı
üstünlük ilkesine dayanır.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
59
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
60
2. Açık Ekonomilerde Denge
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
61
• Türkiye'de emek yoğun, dönüşüm eğrisi
buğday ekseninde göreceli uzunluğa
sahiptir
• ABD sermaye yoğun, üretim olanakları
eğrisi kağıt ekseni yönünde daha uzundur
• (Dönüşüm ve kayıtsızlık eğrileri nedeniyle)
Türkiye'de iç fiyatlar FF, ABD'de iç fiyatlar
F’F’ düzeyindedir.
• Türkiye'de buğday ABD de kağıt göreceli
olarak ucuzdur.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
62
• Bu nedenle Türkiye OL kadar kağıt üretir,
RL kadar kağıt ithal eder,
• Buna karşılık OS kadar buğday üretir PS
kadar buğday ihraç eder.
• ABD ise OV kadar buğday üretip, VE
kadar ithal ederken, OH kadar kağıt üretip,
GH kadarını ihraç eder.
• Diğer deyişle buğday fazlası ile kağıt
fazlası takas edilir.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
63
• Üreticilerin denge koşulu: malın marjinal
maliyetinin piyasa fiyatına eşitlenmesi
• Tüketicinin denge koşulu: fayda
maksimizasyonu
• Uluslararası piyasa dengesini sağlayan dış
ticaret hadlerinin oluşması için zorunlu
koşul, bu fiyattan toplam dünya ihracatının
toplam dünya ithalatına eşitlenmesidir
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
64
3. Dış Ticaret Kazançları;
Tüketim kazançları, üretim kazançları
• Tüketim kazançları değişim,
• üretim kazançları dış ticarette
uzmanlaşma ile sağlanır.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
65
Dış Ticaret kazançları
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
66
Ticaret Koşulları ve Ticaret Kazançları
• Ticaret koşulları bir ülkenin ticaret öncesi
fiyatına ne kadar yakınsa diğer ülke
bundan daha fazla kazanç sağlar
• Küçük ülkeler büyük ülkelerle ticaret
yaptıklarında genelde daha kazançlıdır.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
67
Dış Ticaret Kazançları
• Ülke uzmanlaşmaya gitmese bile, var
olan üretimin bir kısmını yüksek dış
fiyatlardan satıp, tüketimini düşük
dünya fiyatlarından sağlayabilir,
ülkenin refahı kapalı ekonomiye göre
daha yüksek olur
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
68
Talep Farklılıklarına Bağlı Dış Ticaret
• İki ülkede üretim teknolojileri ve faktör
donatımları aynı olunca üretim koşulları ve
üretim maliyetleri birbirine eşitlenir.
• Talep koşullarının farklı olması nedeniyle
de daha az tercih edilen malın fiyatı nispi
olarak düşer.
• Bunun sonucunda da fiyatı düşen malda
ihracatçı ülke üstünlük sağlar.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
69
Arz ve Talep Koşullarında Farklılık
• Ülkelerin dönüşüm ve kayıtsızlık
eğrileri birbirinden farklı olabilir.
• Arz ve talep koşullarında farklılık
olduğunda, dış ticaretin dengesi
ve hacmi iç fiyat oranlarına bağlı
olur.
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
70
SLAYT SONU
orhan içöz
Arz ve Talep Modelleri
71